نوجوانی دوره ای از زندگی است که نخستین تجارب زندگی در حساس ترین دوران رشد انسان رخ می دهد، آینده نگری، شور، عشق، رابطه جنسی، تحصیل و شغل آینده و تثبیت هویت، همه در این دوران شکل می گیرند. شاید از همین روست که توجه به “روانشناسی نوجوانی” در دهه های اخير اهمیت بیشتری، به ویژه در کشورهایی که جمعیت جوان آنها رو به افزایش بوده، یافته است. در این مقاله به مقوله اضطراب در نوجوانی و بلوغ خواهیم پرداخت.

من سید سعید بهکام هستم، دکتر روانشناس ایرانی . با من در این مقاله همراه باشید…

در ایران براساس آمار رسمی، نوجوانان حدود سی درصد از کل جمعیت جوان کشور را تشکیل می دهند. این درحالی است که به نسبت این جمعیت، نه تنها متخصصان روانشناسی بالینی و مشاوره کافی وجود ندارد، بلکه هنوز جایگاه و نقش آنان در فرایند بهداشت روانی نوجوانان به خوبی روشن نشده است.

در این نوشتار به مرور برخی از مفاهیم روانشناسی نوجوانان می پردازيم:

تعریف بلوغ:

نوجوانی دوره ای از مراحل رشد انسان است که حد فاصل کودکی و جوانی محسوب شده و مشخصه اصلی آن بلوغ و پديدار شدن ويژگی های جنسی در فرد است. سن آغاز بلوغ با توجه به ويژگيهای اجتماعی و فرهنگی، زيست بوم و تفاوت های فردی به ويژه خصائص ارثی در جوامع، شهرها و يا حتی خانواده های مختلف متفاوت است، در سال های اخير انقلاب ارتباطات نيز به عنوان يکی از عوامل موثر در بلوغ زودرس مطرح شده است.

روانشناسان رشد می گويند ارزيابی ها نشانگر آن است که سن آغاز بلوغ بطور کلی از قرن بيستم تا اولين دهه قرن بيست و يکم در چندين مرحله پايين تر آمده است؛ در اوايل قرن بيستم سن آغاز بلوغ در اروپا و آمريکای شمالی بطور متوسط شانزده سال محسوب می شد. آغاز بلوغ در دهه شصت به زير پانزده سال رسيد و در دهه نود به چهارده سال و گفته می شود که هم اکنون در اروپا و آمريکا بين دوازده تا سيزده سال است. درک صحيح از سن آغاز بلوغ از آنرو دارای اهميت است که جامعه، خانواده و مدرسه آمادگی لازم را برای برخورد با شرايط حساس و ويژه کودک در اين مرحله گذر داشته باشند.

در ايران تا پيش از دهه پنجاه سن بلوغ شانزده سال برآورد می شد اما در سالهای پس از انقلاب ۱۳۵۷ اين سن به زير چهارده سال رسيد، از ديد صاحب نظران، يکی از دلايل اصلی اين امر جو انقلابی آن سال ها و مشارکت و گاه پيشگامی نوجوانان درعرصه فعاليت های انقلابی بود. با اين حال اولين مطالعات گسترده روانشناسی رشد در دهه هفتاد خورشیدی در ایران نشانگر آن بود که ميان سن آغاز بلوغ در استان های جنوبی ايران با ديگر استان های اين کشور تفاوت چشمگيری وجود دارد و به عنوان نمونه، سن بلوغ بطور متوسط يک سال تا يک سال و نيم در آبادان زودتر از تهران آغاز می شود.

اين امر علاوه بر آن که مويد آن است که در آب و هوای گرمسيری بلوغ زودتر از آب و هوای سردسير رخ می دهد، تابع شرايط فرهنگی و متغيرهای خاص منطقه مانند جنگ هشت ساله که بخش هايی از استانهای خوزستان، ايلام و کردستان را دربرگرفته بود نيز هست. به هر روی، پژوهش های روانشناسان ايرانی حاکی است که سن بلوغ برای کودکان در تهران بين سيزده تا چهارده سال است. بين دختران و پسران در آغاز بلوغ تفاوت چشمگيری به چشم می خورد، دختران زودتر به بلوغ می رسند و زودتر مرحله بلوغ را به پايان می رسانند ولی پسران ممکن است بيشتر از يک و يا حتی دو سال از دختران در رسيدن به بلوغ عقب بمانند.

بين طبقات مختلف اجتماعی نيز تفاوت هايی ديده می شود به طوری که در طبقه فقير معمولا بلوغ زودتر آغاز می شود. اگرچه عواملی چون رسانه ها و گستردگی و در دسترس بودن آنها رفته رفته اين تفاوت را به سوی متعادل شدن پيش می برد. به عبارت ديگر، اگر دختر سيزده ساله ساکن نواحی محروم شهری بنا به شرايط محيطی و اقتصادی با بلوغ زود هنگام روبرو می شود، دختر سيزده ساله ساکن نواحی مرفه نشين شهری به دليل دسترسی به رسانه های مختلف آماده رويارويی با بلوغ می شود. برای آن که سرانجام بدانيم سن آغاز بلوغ که مشخصه نوجوانی است از چه زمانی است به يافته های روانشناسی استناد می کنيم که بيانگر آن است که سن شروع نوجوانی در ايران و بيشتر کشورهای اروپايی از ۱۲ و ۱۳ سالگی شروع و در ۱۸ و ۱۹ سالگی خاتمه می يابد.

ويژگی های نوجوانی:

برخی از مردم تصور می کنند که نوجوانان دمدمی مزاج، افراط گرا، بی بند و بار، پيرو مد و يا شورشی هستند در حالی که تمام اين خصائص بخشی از بحران بلوغ محسوب می شود. در واقع نوجوان در این دوران بطور دائمی در حال تغییر و تکامل است از همین روست که ممکن است دیدگاه های متفاوت و متعارض در هر دوران نسبت به موضوعات یکسان از خود نشان دهند و یا حالات روانی متفاوتی داشته باشند، گاهی بسیار پر شر و شور و گاهی آرام و درونگرا. درهمین دوران است که نوجوان باید با یکی از مهمترین بحران های روانی زندگی خود رو در رو شود: بحران بلوغ.

بحران بلوغ، بخشی از خصيصه طبيعی اين دوران انقلابی است که اگر نوجوان موفق شد به خوبی با آن رو در رو شود و از پس آن بر آيد در مرحله جوانی با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد. نوجوان ویژگی های منحصر به فردی دارد که هاروکس یکی از روانشناسانی که در دهه های گذشته به مطالعه در زمینه روانشناسی نوجوانی پرداخته است آنها را چنین دسته بندی می کند:

– از نظر بدنی در حال دگرگونی و تحول، ازلحاظ عاطفی نابالغ، از جهت تجربه محدود، از دیدگاه فرهنگی تابع محیط
– همه چیز می خواهد، اما نمی داند چه چیز باید بخواهد
– فکر می کند همه چیز می داند اما چیزی نمی داند
– تصور می کند همه چیز دارد اما در واقع چیزی ندارد
– نه از مزایای کودکی بهره می برد و نه از امتیازات بزرگسالی
– در رویا و تخیل زندگی می کند اما با واقعیت رو در روست
– مستی است هشیار و خوابیده ای است بیدار

روانشناسانی که به مطالعه نوجوانی می پردازند در واقع به یکی از ویژگی های دوران ابتدایی نوجوانی اشاره می کنند که در تعاریف هاروکس نیز بدان اشاره شده است: خودمداری. نوجوان در ابتدای بلوغ تصور می کند که در مرکز جهان قرار دارد و همه چیزتابعی ست از وجود او، این تصور که با پدیداری نشانه های بلوغ در وی همراه است، پس از پایان دوران بحران بلوغ به تدریج رنگ می بازد و نوجوان به دنیای واقعیت عینی جهان پیرامون بازمی گردد.

انقلاب جسمانی و روانی:

نوجوانان در طول چند سال بارها تغيير می کنند نه تنها از نظر جسمانی بلکه همچنين از نظر روانی. دگرگونی های جسمانی و روانی با ترشح غده های جنسی آغاز و با ترشحات ساير غدد نظير هيپوفيز و فوق کليوی تکميل می شود.

پیشنهاد می‌کنیم مقاله بزرگسالان بیشتر در خطر ADHD هستند  رو هم بعد از این مقاله مطالعه بفرمایید.

متابوليسم انقلابی، ماهيچه های قوی، رشد استخوان ها، رشد سريع تر ساق های پا به نسبت بالا تنه بخشی از ويژگيهای اين دوران است. به علاوه حجم قلب به دوبرابر افزايش می يابد که همزمان با بالارفتن فشار خون است. اما رشد مغز به نسبت دوران کودکی چندان سريع نيست و بسيار ناچيز جلوه می کند؛ ميانگين وزن مغز دختران ۱۲۴۴ و پسران ۱۳۷۴ گرم است، اما وزن مغز به خودی خود تاثيری در افزايش بهره هوشی ندارد.

نوجوان چه می خواهد؟

هویگهرست، روانشناس رشد برخی از خواسته ها و گرایش های نوجوانان را چنین برشمرده است: نیل به آزادی و رهایی از سلطه پدر و مادر: نوجوان برای اثبات هویت و شخصیت خود در صدد اثبات خود است.
گرایش به ارتباط با نوجوانان دیگر: یادگیری اجتماعی
علاقه به انتخاب شغل و آمادگی برای قبول مسئولیت: آزمون و خطا و استعداد
کوشش در راه تامین مالی و استقلال اقتصادی: عدم وابستگی به والدین
گرایش به انتخاب همسر و تشکیل خانواده: خیال پردازی و آزمون وخطا
آمادگی برای پی بردن به ارزشهای اخلاقی و معنوی: روش حل مشکل
آگاهی از محدودیت ها و توانایی های خود و نوجوانان دیگر:برخورد منطقی با رقابت ها و واقع بینی
قابلیت پیشرفت در مفاهیم ذهنی و مهارتهای مختلف: کسب تجربه و درک مفاهیم بزرگسالان
نیاز به راهنمایی و پیشرفت به سوی کمال: الگوها و تجارب مناسب

بلوغ جنسی:

در مناطق گرمسيری ممکن است بلوغ دختران از نه سالگی آغاز شود، ولی در سطح جهانی انتظار می رود که دختران بين سنين نه تا چهارده سالگی وارد اين مرحله از رشد جنسی شوند. در عوض پسران به ندرت ممکن است زودتر از يازده سالگی وارد بلوغ شوند. اولين عارضه بلوغ جنسی، تمايل شديد به برقراری رابطه جنسی با جنس مخالف ( يا رابطه جنسی به معنای کلی آن) است. در واقع تمايلات نهفته و کمتر متمرکز شده جنسی دوران کودکی در اين دوران به طرزی کاملا آشکار بارز می شوند. خصائص اوليه نوجوانی: آلت جنسی، اندام جنسی، تکوين رشد جنسی خصائص ثانويه نوجوانی: موهای بدن، دورگه شدن صدا در پسران، بزرگ شدن سينه و لگن خاصره و باسن در دختران

نشانه های بلوغ در دختران:

افزايش قد (تا حدود هشتاد درصد از رشد قد در دوران بلوغ رخ می دهد و 20 درصد باقی مانده تا سن ۲۵ سالگی تکميل می شود)، بزرگ شدن سينه ( تا حدود نود درصد از رشد کامل)، لگن خاصره و باسن ( تا حدود هشتاد درصد از رشد کامل)، عادت ماهيانه – پايان رشد بدنی و بلوغ جنسی.

نکته: عادت ماهيانه اغلب همراه با تخم گذاری نيست، افزايش استروژن در بدن دختران گاه تا سه سال طول می کشد.

اضطراب عادت ماهيانه:

عادت ماهيانه ممکن است در برخی موارد با اضطراب در ميان دختران همراه شود، در جوامع و خانواده هايی که آموزش جنسی الزامی به نوجوانان ارائه نمی شود، اولين عادت ماهيانه ممکن است با تعبيراتی نادرست از جنسيت، اعتقادات مذهبی و يا احساس طرد شدگی و سردرگمی در دختران همراه شود.

نوجوان ممکن است تصور کند که عادت ماهيانه که معمولا همراه با خونريزی، درد در آلت جنسی، احساس ضعف و حالات جسمانی ناخوشايند مانند سر درد و يا دل درد است نوعی بيماری است، به ويژه آنکه برخی از دختران در اين دوران دستخوش اختلالات خلقی ملايم شده، بی حوصله، گوشه گير و عصبی و يا بهانه جو و پرخاشگر می شوند. تمام اين نشانه ها ممکن است نوجوانی که تجربه و يا اطلاعات کافی درباره عادت جنسی ندارد را دچار اضطراب کند.

از همين رو بسيار ضروری است که از پيش، برای تجربه عادت ماهيانه مطلع و دارای آمادگی باشد و بداند که چگونه بايد با آن روبرو شود و يا معنای اين رخداد در بلوغ برای وی چيست. عادت ماهيانه دردناک که با نشانه های درد شديد در مهبل همراه است در برخی از نوجوانان از همان اولين بار بروز می کند با اين حال اين تجربه که می تواند ناشی از عوامل روانی يا روانی-جسمانی باشد ممکن است بر روی زندگی آتی و به ويژه خصايص جنسی نوجوان تاثير بگذارد.

در برخی موارد ممکن است سبب واکنش افراطی وی به جنسيت و روابط جنسی شود و او را به دوری گزيدن از جنس مخالف وادارد و يا سبب سردی و بی ميلی جنسی وی شود. تشخيص و درمان عادت ماهيانه دردناک می تواند از عواقب بعدی آن پيش گيری کند. در سالهای اخير توجه به بروز زمينه های عادت ماهيانه دردناک در نوجوانان بيشتر شده است و تمرکز بسياری بر عوامل روانی و عواقب آن صورت گرفته است.

همچنين در مورد عادت ماهيانه تصورات و باورهای مذهبی نيز می توانند مشکل آفرين باشند، مثلا اگر دختر نوجوان عادت ماهيانه را دورانی بداند که در آن “نجس و ناپاک” است و از برخی فعاليت های اجتماعی منع شود، اين مساله می تواند تاثيرات منفی در ساختار شخصيت وی بگذارد. عادت ماهيانه در دختران سرآغاز توجه جدی تر به جنسيت هم هست، دختران در اين سن به نشانه های بلوغ در بدن خود توجه بيشتری نشان می دهند و در واقع بدن خود را کشف می کنند، ساعات بسياری را به مشاهده اندام خود در آينه می گذرانند و به ويژه به آلت جنسی خود دقت زيادی می کنند، در برخی موارد ممکن است اين توجه به جنسيت سبب شود تا در اثر تاثيرات محيط خانواده، جهتگيری های جنسی نوجوان دستخوش تغييرات ناخواسته ای شود. مثلا در خانواده ای که دختر را همچون پسر بار آورده اند و يا از وی خواسته اند که نقش های پسرانه ايفا کند، دوگانگی يا بحران جهت يابی جنسی ممکن است به درازا بکشد و يا سبب در هم آميختن نقش های جنسی شود.

آموزش جنسی دختران:

دختران در برخی جوامع کمتر در مورد بلوغ با يکديگر صحبت می کنند و يا کمتر از آموزش های رسمی، آموزش های خانواده و يا يادگيری از رسانه ها در مورد بلوغ برخوردار می شوند از اين رو ممکن است کمتر از پسران از آمادگی برای رويارويی با تغييرات سريع و اضطراب برانگيزی که در بدن خود می يابند، برخوردار شوند.

در برخی جوامع مانند ايران ممکن است برخی از دختران در اين دوران گوشه گير، پرخاشجو و به ويژه نسبت به جنس مخالف دوری گزين شوند، خجالتی و يا عصبی به نظر برسند ولی آنچه همه آنها در اين دوران تجربه می کنند، ميل شديد به تجربه رابطه جنسی است اما به دليل شرايط فرهنگی و منع های اجتماعی، ممکن است اغلب دختران اين ميل را از طريق “والايش” سرکوب کنند و به فعاليت های ديگر فرهنگی، هنری، علمی و يا ورزشی برای مهار آن روی بياورند.

از آنجايی که رابطه با پسران ممکن است از سوی خانواده مخاطره آميز يا گناه آلود تلقی شود، برخی از اين نوجوانان به رابطه با جنس موافق يا خود ارضايی روی می آورند، برخی از مطالعات در ايران نشانگر آن است که ميزان دختران نوجوانی که در سنين نوجوانی خود ارضايی می کنند تقريبا يک و نيم برابر پسران است. همچنين برخی مطالعات نشانگر تجربه جنسی دختران با همجنسان خود در اين سنين است.

اين امر شايد به دليل محدوديت های اجتماعی طبيعی باشد اما به معنای آن نيست که اين دختران جهت يابی جنسی اشتباهی داشته اند. در واقع تنها درصد کمی از آنها به رابطه جنسی همجنس گرايانه ادامه می دهند. در برخی موارد نيز ميل جنسی شديد ممکن است سبب تجارب جنسی متنوع و بی بندوباری جنسی شود که به دليل ارزشهای اخلاقی با برچسب های ناخوشايندی روبرو می شود.

نشانه های بلوغ در پسران:

صدا کلفت، باسن کوچکتر، گردن کلفتتر، سينه ها و شانه ها پهن می شوند و ريش و سبيل و موهای بدن رشد می کنند، در برخی از پسران جوش در صورت و بدن آنها ديده می شود و آلت جنسی شان رشد می کند به گونه ای که اندازه آن تا پايان دوران بلوغ به سه برابر نسبت به دوران پيش از بلوغ بالغ می شود.

پسران در اين دوران برای نخستين بار تحريک و نعوظ آلت جنسی را تجربه می کنند. اين امر ممکن است برای پسران عجيب، هيجان انگيز يا يا همراه با اضطراب به نظر برسد، به ويژه آنکه نعوظ آلت جنسی ممکن است با کوچکترين تحريک فيزيکی يا روانی رخ دهد، مثلا هنگام همصحبتی با يک دختر همسن و سال و در نتيجه احساس شرم واضطراب و يا گناه را در وی برانگيزد. در برخی پسران نيز ممکن است توجه افراطی به اندازه آلت جنسی سبب اضطراب شود، گاه برخی از پسران اندازه و قطر آلت جنسی خود را با ديگران مقايسه کرده و آلت جنسی بزرگتر را نشانه ای از مردانگی بيشتر قلمداد می کنند.

برای نخستين بار نوجوان پسر با نعوظ آلت جنسی، با بيرون آمدن مايع حاوی اسپرم همراه است که ممکن است برای نخستين بار برای آنها عجيب يا گناه آلود جلوه کند. برخی از نوجوانان که در اين دوران برای کنترل تحريکات جنسی خود دچار مشکل هستند، ممکن است منزوی، خجالتی و يا عصبی شوند. نوجوانان پسر در اين دوران ممکن است احتلام يعنی ارضا شدن در خواب را که همراه با رويای جنسی است نيز تجربه کنند که شايد تعبير و درک نادرست از آن سبب بروز مشکلاتی برای کنار آمدن با آن شود، مثلا در برخی از خانواده های سنتی يا مذهبی از اين امر با عنوان “شيطانی شدن” ياد می شود و در نتيجه ممکن است نوجوان دچار احساس گناه شديد شده و خود را گناهکار فرض کند.

آموزش جنسی از سوی والدین:

آموزش جنسی الزامی در باره اين تغييرات در اين دوران به ويژه از سوی والدين همجنس ضروری است و چگونگی برخورد با جنس مخالف و يا تجربه جنسی با وی در ميان گذارده شود. در هنگام فقدان آموزش های رسمی يا خانوادگی نوجوان به سوی يادگيری از گروه همسال، رسانه ها و يا تجربه جنسی مخاطره آميز کشانده می شود.

اغلب نوجوانان پسر و دختر در اين دوران به فيلم ها يا کتاب ها ومجله های پورنوگرافی علاقه نشان می دهند زيرا از سويی مايل به سر در آوردن از راز و رمز رابطه جنسی هستند و از سوی ديگر می خواهند تا ميل جنسی خود را فرو بنشانند. برخورد والدين با تماشای فيلم های سکسی توسط نوجوانان بايد با ظرافت بسياری همراه باشد زيرا ممکن است تاثيرات بسياری در ذهن حساس نوجوان بگذارد، وی را شرمنده و خجالت زده، گناهکار و يا از سوی ديگر پرخاشجو و عصبی کند.

اغلب نوجوانان در اين سنين، خود ارضايی می کنند و برخی نوجوانان دختر به رابطه جنسی يا شبه جنسی با دختران همسن خود تا مدتی ادامه می دهند، تمام اين وقايع و از سوی ديگر، برخوردهای خشن والدين ممکن است نتايج به مراتب بدتر و تاثيرات مخرب تری در شخصيت در حال تکوين نوجوان برجای گذارد. از همين رو لازم است که والدين نيز در مورد چگونگی برخورد با نوجوان از آموزشها و مشاوره های روانشناسی ضروری بهره مند شوند.

در نهایت امیدواریم از این مقاله موارد مثبت و خوبی رو کسب کرده باشید. همچنین اگر در مورد سلامت خود نیاز به مشاوره دارید، میتوانید با من دکتر سید سعید بهکام، دکتر روانشناس ایرانی  تماس برقرار بفرمایید.

برای درخواست تماس و مشاوره به صفحه‌ی مشاوره و درمان مراجعه بفرمایید.

منبع : بی بی سی فارسی